ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 3، خرداد 1401 ، شماره پی در پی 73

معرفی و بررسی سبکی و محتوایی نسخۀ خطّی 8982 مجلس شورای اسلامی با عنوان «سفینۀ نظم و نثر»

صفحه (139 - 163)
یدالله عابدی نهر خلجی ، مهرداد چترایی عزیزآبادی (نویسنده مسئول)، قربانعلی ابراهیمی
تاریخ دریافت مقاله : بهمن 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : اردیبهشت 1400

چکیده

زمینه و هدف: امروزه جای هیچ تردیدی نیست که هرگونه جستجو و مطالعه، در محدودۀ نظم و نثر فارسی، بدون مراجعه به سفینه ها و جُنگهای خطّی، کاری ناتمام خواهد بود. سفینه ها از آن جهت که در برخی موارد نام و نشان شاعران گمنام و سروده های آنان را از دستبرد زمانه، در امان نگاه اشته اند، دارای کمال اهمیت میباشند. یکی از این نسخه های خطّی، «سفینۀ نظم و نثر» میباشد که تاکنون تصحیح و چاپ نشده است. در نگارندگان این مقاله در وهلۀ نخست به معرفی، توصیف و تحلیل ساختاری سفینه و در گام دوم به بیان ویژگیهای سبکی و ابیات نویافتۀ آن پرداخته اند تا از این طریق جایگاه و اهمیت این سفینه شناسانده شود و با ارائۀ اشعار تازه یاب که تا به امروز در دیگر منابع نیامده است، منبعی جدید جهت تصحیح دیوان شعرا در پژوهشهای فارسی ارائه نمایند.

روش مطالعه: پژوهش پیش رو، مطالعه ای نظری است که به شیوۀ پژوهش توصیفی- تحلیلی و ابزار کتابخانه ای انجام شده است.

یافته ها: سفینۀ نظم و نثر به دست نویسندۀ گمنامی نوشته شده است و به شمارۀ 8982 در کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی نگهداری میشود. در این سفینه 8500 بیت شعر از شاعران قرن دهم و یازدهم هجری و حکایاتی چند از متون نثر فارسی جمع‌آوری شده است. این سفینه از نظر سبکی و محتوایی بسبب داشتن ابیات نویافته شایستۀ توجّه است. درواقع وجود ابیات نویافتۀ برخی شعرا، غنای این سفینه را تأیید میکند؛ همچنین ذکر اشعاری که در منابع دیگر نیامده است، به ارزش این اثر می‌افزاید. قدمت این نسخه به قرن دهم و نیمۀ اول قرن یازدهم میرسد.

نتیجه گیری: امروزه یکی از منابع قابل توجّه و مهمّ، برای هر مصحّحی، جُنگها و سفینه های شعری است. ناسخان چنین مجموعه هایی با دردست داشتن نویسه های کهن، که بعضاً دست تطاول روزگار آنها را به غارت برده است، به نام و اشعار شاعرانی اشاره میکنند، که امروزه برای پژوهشگران قلمرو شعر و ادب فارسی نویافته و بیگانه مینماید.

کلمات کلیدی
نسخۀ خطی , جُنگها , سفینه ها , اشعار نویافته , تصحیح

• آشنایی با نسخ خطی و آثار مکتوب، فدایی، غلامرضا. (1386). تهران: سمت.
• بررسی ویژگیهای زبانی عهد صفوی، حسن زادۀ میرعلی، عبدالله (1394)، تهران: مهرگردان.
• تاریخ ادبیات در ایران، صفا، ذبیح الله. (1367)، جلد پنجم. چاپ ششم، تهران: فردوس.
• دیوان، میلی مشهدی، (1383). به تصحیح محمد قهرمان، تهران: امیرکبیر.
• سفینه و بیاض و جُنگ مقاله های ایرج افشار، عظیمی، میلاد. (9138). تهران: سخن.
• کلیات اشعار، آملی، طالب (1348)، به اهتمام، تصحیح و تحشیۀ طاهری شهاب، تهران: کتابخانۀ سنایی.
• گمنامی بنام در تاریخ ادب فارسی، یلمه ها، احمدرضا، (1391)، آیینۀ میراث (50) 10، صص 283 تا 265.
• واکاوی اصطلاح تعلیق در نسخه شناسی براساس انجامه های نسخ خطی سفینه تبریز و چند نسخۀ دیگر، مجرد، مجتبی و یاحقی، محمدجعفر (1393). فصلنامۀ مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات. (4) 25، صص 75-87.